ΣΧΕΤΙΚA ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ NATURA 2000 :ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΜ 9α ΤΗΣ ΟΙΚΟΜ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου

Όπως πολλοί από εσάς γνωρίζετε, βρίσκεται σε δημόσια διαβούλευση η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) της εταιρείας ΟΙΚΟΜ για τις περιοχές NATURA της κεντρικής και ανατολικής Κρήτης. Η διαβούλευση θα γίνεται μέχρι το τέλος Ιανουαρίου 2022.

Η μελέτη  για την περιοχή του Δήμου Σητείας αφορά συνολικά 7 προστατευόμενες περιοχές NATURA 2000.

Ο τελικός στόχος των μελετών αυτών είναι (σύμφωνα με τον νέο περιβαλλοντικό νόμο του 2020) να καθοριστούν Ζώνες Προστασίας των περιοχών αυτών και οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης σε αυτές, με την έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων και Σχεδίων Διαχείρισης.

Η εμπλοκή όμως των μεγάλων εταιρειών ΑΠΕ δημιουργεί μεγάλους κινδύνους, οι μελέτες αυτές να ξεστρατίσουν και να μετατραπούν σε εργαλείο εξουδετέρωσης των αντιστάσεων των τοπικών κοινωνιών κατά των μεγάλων έργων ΑΠΕ που για την δική μας περιοχή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και όπως φαίνεται το ξεστράτισμα μάλλον επιτυγχάνεται. Αυτό προκύπτει από τις παρακάτω βασικές παρατηρήσεις.

Η ΕΠΜ δυστυχώς χρησιμοποιώντας παλαιότερα και ελλειπή δεδομένα που έχουν καταγραφεί για την χλωρίδα και πανίδα στην περιοχή ακολουθεί μέθοδο “σαλαμοποίησης” των προστατευόμενων περιοχών, αφού δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη της τα ενδιαιτήματα τροφοληψίας της άγριας ορνιθοπανίδας που βρίσκονται εκτός των προστατευόμενων περιοχών.  Δεν λαμβάνει υπόψη της καθόλου τις πιέσεις/απειλές που προέρχονται από τα σχεδιαζόμενα έργα ΑΠΕ στις εκτός NATURA  περιοχές.  Καταλήγει σε συμπεράσματα χωρίς να πραγματοποιηθούν μελέτες βάσης στο πεδίο για την άγρια ορνιθοπανίδα και την χλωρίδα της περιοχής που θα επέτρεπαν να καταγραφούν με σημαντική ακρίβεια τα προστατευτέα αντικείμενα, οι πληθυσμοί και η κατάσταση διατήρησής τους και, διάφορα άλλα.

Η μελέτη της ΕΠΜ δυστυχώς δείχνει ότι η προστασία του περιβάλλοντος για άλλη μία φορά έρχεται σε δεύτερη μοίρα πίσω από τα διάφορα επιχειρηματικά συμφέροντα που επιβουλεύονται την περιοχή (ιδίως τα συμφέροντα των εταιρειών ΑΠΕ).

Πιστεύω ότι ο Δήμος Σητείας, το Γεωπάρκο Σητείας, οι ενδιαφερόμενοι φορείς (επιχειρηματικοί και άλλοι) της περιοχής και οι πολίτες που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους, πρέπει να παρέμβουν με τις παρατηρήσεις τους και τις προτάσεις τους για να μην επιτραπεί το ξεστράτισμα της ΕΠΜ σε δρόμους που κάθε άλλο παρά στην προστασία του περιβάλλοντος θα οδηγήσει.

Συνημμένο σας στέλνω αρχείο με τις δικές μου παρατηρήσεις που αφορούν κυρίως (αλλά όχι μόνο) την περιοχή NATURA Όρη Ζάκρου και την ευρύτερη σε αυτήν περιοχή, που όπως όλοι γνωρίζετε έχει μπει στο στόχαστρο των μεγάλων εταιρειών ΑΠΕ και καλώ όποιον έχει γνώση για κάποια/κάποιες  άλλη/άλλες περιοχή/περιοχές να καταθέσει τις δικές του προτάσεις του.

Με φιλικούς χαιρετισμούς

Κώστας Γιαννακόπουλος

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΜ 9α ΤΗΣ ΟΙΚΟΜ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου

Οι παρατηρήσεις που ακολουθούν αφορούν κυρίως αλλά όχι μόνο την περιοχή NATURA 2000 ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου και την ευρύτερη σε αυτήν περιοχή.

1. Διαχωρισμός των ενδιαιτημάτων φωλιάσματος και αναπαραγωγής από τα ενδιαιτήματα τροφοληψίας

• H κρινόμενη ΕΠΜ, στην εξέταση που κάνει για τις σημαντικές περιοχές (ενδιαιτήματα) των αρπακτικών ειδών της ορνιθοπανίδας της περιοχής, θεωρεί ως κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών μόνο τα ενδιαιτήματα φωλιάσματος, ενώ αγνοεί πλήρως και εντελώς αδικαιολόγητα τα ενδιαιτήματα τροφοληψίας των ειδών, που στο μεγαλύτερο μέρος τους βρίσκονται εκτός της προστατευόμενης περιοχής ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου. Ο διαχωρισμός αυτός δεν έχει καμία λογική, αφού τα είδη δεν είναι δυνατόν να φωλιάσουν και να αναπαραχθούν, αν δεν έχουν εξασφαλίσει την ικανοποιητική τροφοληψία τους, είτε αυτή βρίσκεται μέσα στην προστατευόμενη περιοχή είτε εκτός αυτής. Συνεπώς η προστασία των ειδών (ιδιαίτερα αυτών με μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή) πρώτα και κύρια σημαίνει την προστασία των ενδιαιτημάτων τροφοληψίας τους.
• Δεν αποτυπώνονται πουθενά οι επικράτειες των ειδών της ορνιθοπανίδας (ιδίως των μεγάλων αρπακτικών με μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή, που είναι ιδιαίτερα μεγάλες) παρότι υπάρχουν τα σχετικά δεδομένα από πρόσφατες συστηματικές καταγραφές (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία). Η ΕΠΜ αγνοεί ότι η περιοχή ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου βρίσκεται στο σύνολό της μέσα στην Σημαντική Περιοχή για τα πουλιά GR194 – Όρη Ζάκρου (αποτελεί το 32% της συνολικής επιφάνειας της GR194) και κατά το μεγαλύτερο μέρος της μέσα στον Βιότοπο CORINE Α00050023 – Βουνά Ζάκρου (Μόδι, Πρινιάς, Βίγλα Ζάκρου, Αγριδομούρι).
• Η Σημαντική Περιοχή για τα πουλιά GR194 – Όρη Ζάκρου είναι ημιορεινή περιοχή στο νοτιοανατολικό άκρο της Κρήτης με ξηρό και θερμό κλίμα. Οι λόφοι και τα φαράγγια καλύπτονται από φρυγανική βλάστηση, σπανιότερα από μακί, κυρίως στις κοιλάδες. Στην περιοχή περιλαμβάνονται ενδιαιτήματα όπως: Λιβάδια/Βοσκότοποι (59,1 %), Τεχνητά τοπία (21,1 %), Θαμνώνες (12,6 %), Παράκτια (6,4 %), Βραχώδεις περιοχές (0,3 %) και σημαντικά είδη άγριας ορνιθοπανίδας όπως: Falco peregrinus (Πετρίτης), Gypaetus barbatus (Γυπαετός), Neophron percnopterus (Ασπροπάρης), Aquila chrysaetos (Χρυσαετός)κ.ά. Στην περιοχή εφαρμόζεται ακόμη εκτατική κτηνοτροφία, κάτι που ευνοεί τα πτωματοφάγα είδη πουλιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ύπαρξη της Σημαντικής Περιοχής για τα πουλιά GR194 – Όρη Ζάκρου δεν αναφέρεται πουθενά στην κρινόμενη ΕΠΜ.
• Ο Βιότοπος CORINE Α00050023 – Βουνά Ζάκρου (Μόδι, Πρινιάς, Βίγλα Ζάκρου, Αγριδομούρι) είναι μεγάλη ορεινή περιοχή καλυμμένη κυρίως με φρύγανα μέσα στον οποίο απαντώνται αξιόλογα άγρια πτηνά όπως: Aquila chrysaetos (Χρυσαετός), Buteo buteo buteo (Γερακίνα), Falco tinnunculus (Βραχοκιρκίνεζο), Oenanthe hispanica (Ασπροκώλα), Oenanthe oenanthe oenanthe (Σταχτοπετρόκλης), Saxicola torquata (Μαυρολαίμης), Sylvia cantillans albistriata (Κοκκινοτσιροβάκος), Sylvia melanocephala melanocephala (Μαυροτσιροβάκος). Επίσης στην περιοχή καταγράφεται σημαντική και συστηματική παρουσία από Gypaetus barbatus (Γυπαετός), Falco peregrinus (Πετρίτης), Gyps fulvus (Όρνιο), Falco eleonorae (Μαυροπετρίτης) κ.ά.
• 

Βιότοπος CORINE Α00050023                                     ΣΠΠ GR194 – Όρη Ζάκρου

• Από τα παραπάνω αναφερόμενα και από την παράθεση των χαρτών του Βιότοπου CORINE Α00050023 – Βουνά Ζάκρου (Μόδι, Πρινιάς, Βίγλα Ζάκρου, Αγριδομούρι), της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά GR194 – Όρη Ζάκρου και της περιοχής NATURA 2000 ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου, προκύπτει η απόλυτη οικολογική συνάφεια των περιοχών αυτών και ότι οι τρεις αυτές περιοχές δεν είναι δυνατόν να αποσυνδεθούν η μία από την άλλη διότι αποτελούν μία σημαντική περιοχή (ενιαίο ενδιαίτημα φωλιάσματος, αναπαραγωγής και τροφοληψίας) των αρπακτικών ειδών της ορνιθοπανίδας της περιοχής. Η μεγάλη αυτή και πολύ σημαντική περιοχή συμπίπτει κατά το μεγαλύτερο μέρος της με την Γεωμορφολογική Ενότητα 1 (ΓΕ1) του Γεωπάρκου Σητείας.
• Σε σχέση με τα παραπάνω, η θέση της κρινόμενης ΕΠΜ ότι τα ενδιαιτήματα τροφοληψίας που βρίσκονται εκτός των προστατευόμενων περιοχών πρέπει να προσεγγιστούν μελλοντικά όχι ως περιφερειακές ζώνες αλλά ως περιοχές που χρήζουν μελέτης και έρευνας στις οποίες πιθανόν να πρέπει να υλοποιηθεί πρόγραμμα παρακολούθησης, δεν αιτιολογεί γιατί δεν γίνεται αυτό με την κρινόμενη ΕΠΜ, όπως επιτάσσει η λογική προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας. Η έλλειψη αυτή μειώνει πολύ την αξία της κρινόμενης ΕΠΜ και θέτει σε σοβαρή αμφισβήτηση κάθε συμπέρασμά της περί ζωνών προστασίας. Επιπλέον αναιρεί τους (απόλυτα λογικούς) ισχυρισμούς της ίδιας της ΕΠΜ ότι, όπου είναι δυνατόν και απαραίτητο, οι περιοχές Natura 2000 θα πρέπει να ενισχυθούν με την ένταξη σε αυτές και άλλων περιοχών που ικανοποιούν ένα ή περισσότερα κριτήρια της παραγράφου 4.1.3 του Κεφαλαίου 4 της ΕΠΜ ή με την ένταξή τους σε ευρύτερες χωρικές ενότητες που θα συγκροτήσουν ένα νέο εθνικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών, βάσει κανόνων γεωγραφικής, οικολογικής, φυσικής και διοικητικής συνάφειας.

2. Ελλιπής καταγραφή πιέσεων / απειλών στην άγρια ορνιθοπανίδα

• Στις πιέσεις/απειλές των ειδών ορνιθοπανίδας της περιοχής αναφέρονται μεταξύ άλλων το υφιστάμενο αιολικό πάρκο στην περιοχή (πίεση D01: Αιολική, κυματική και παλιρροιακή ενέργεια, συμπεριλαμβανόμενης της υποδομής) και τα νέα φωτοβολταϊκά πάρκα που σχεδιάζονται σε αυτήν (απειλή D03: Ηλιακή ενέργεια, συμπεριλαμβανόμενης της υποδομής). Δεν γίνεται όμως καμία αναφορά στα υπάρχοντα και στα σχεδιαζόμενα νέα έργα ΑΠΕ (αυτοτελή αιολικά πάρκα, αιολικά πάρκα που είναι τμήματα υβριδικών έργων, ηλιοθερμικά πάρκα, φωτοβολταϊκά πάρκα και έργα αποθήκευσης ενέργειας) που χωροθετούνται εκτός της προστατευόμενης περιοχής και γειτνιάζουν άμεσα με αυτήν. Τα έργα αυτά (υπάρχοντα και σχεδιαζόμενα), εκτός του κινδύνου της άμεσης θανάτωσης των ειδών στα πτερύγια των ανεμογεννητριών, με την διάνοιξη νέων δρόμων, την κατάληψη μεγάλων επιφανειών, την αφαίρεση σημαντικών εκτάσεων βόσκησης και την διαταραχή των τοπικών κλιματολογικών συνθηκών, διασπούν την ενότητα του ενδιαιτήματος τροφοληψίας των πτηνών που βρίσκεται εκτός της προστατευόμενης περιοχής.
• Να σημειωθεί ότι οι αποστάσεις ασφαλείας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων από τις θέσεις φωλιάσματος που δίδονται στη διεθνή βιβλιογραφία και αποδέχεται η κρινόμενη ΕΠΜ για έξι μεγάλα αρπακτικά είδη είναι:

• Να ληφθεί επίσης υπόψη ότι η κρινόμενη ΕΠΜ, δεν έχει λάβει υπόψη της όλες τις καταγεγραμμένες θέσεις φωλιάσματος (ενεργές και εναλλακτικές φωλιές) των παραπάνω ειδών, όπως αυτές καταγράφονται συστηματικά στην περιοχή, γεγονός που κάνει επιτακτική την ανάγκη για νέες μελέτες βάσης, που θα επικαιροποιήσουν τα υπάρχοντα και θα παράσχουν νέα πρωτογενή δεδομένα για την ορνιθοπανίδα της περιοχής και τα ενδιαιτήματά της.

3. Διεύρυνση και Ομαδοποίηση προστατευόμενων περιοχών

• Η προστατευόμενη περιοχή ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου πρέπει να διευρυνθεί ώστε να συμπεριλάβει ολόκληρη την ορεινή περιοχή της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά GR194 – Όρη Ζάκρου και την υπόλοιπη περιοχή του Βιότοπου CORINE Α00050023 – Βουνά Ζάκρου (Μόδι, Πρινιάς, Βίγλα Ζάκρου, Αγριδομούρι), με τις οποίες έχει απόλυτη οικολογική συνάφεια αφού αποτελεί ένα ενιαίο ενδιαίτημα φωλιάσματος, αναπαραγωγής και τροφοληψίας των αρπακτικών ειδών της ορνιθοπανίδας της περιοχής.
• Εφαρμόζοντας καθένα χωριστά και όλα μαζί τα κριτήρια για την «ομαδοποίηση» των περιοχών NATURA της παραγράφου 4.1.3 του Κεφαλαίου 4 της κρινόμενης ΕΠΜ, προκύπτει ότι η ΕΖΔ GR 4320004 Μονή Καψά (Φαράγγι Καψά και γύρω περιοχή) πρέπει να ενταχθεί στην Περιοχή Προστασίας της Βιοποικιλότητας με τίτλο «Φυσικό Πάρκο Σητείας» και όχι σε αυτή με τίτλο «Θρυπτή – Καψάς».
• Το Φυσικό Πάρκο Σητείας πρέπει να αποτελείται από τις παρακάτω προστατευόμενες περιοχές:

ΕΖΔ GR4320004 Μονή Καψά (Φαράγγι Καψά και γύρω περιοχή).

ΕΖΔ GR4320006 Βορειοανατολικό άκρο Κρήτης: Διονυσάδες, Ελάσα και Χερσόνησος Σίδερο (Άκρα Μαύρο Μουρί – Βάϊ – Άκρα Πλάκας) και θαλάσσια ζώνη.

ΕΖΔ GR4320008 Νήσος Κουφονήσι και παράκτια θαλάσσια ζώνη.

ΖΕΠ GR4320009 Βορειοανατολικό άκρο Κρήτης.

ΖΕΠ GR4320011 Διονυσάδες νήσοι και θαλάσσια ζώνη.

ΖΕΠ GR4320016 Όρη Ζάκρου (όπως θα διαμορφωθεί με την διεύρυνση που προτείνεται παραπάνω).

ΖΕΠ GR4320017 Νήσος Κουφονήσι, γύρω νησίδες και νησίδες Καβάλλοι.

• Η παραπάνω περιοχή όπως προτείνεται παραπάνω να διαμορφωθεί να αποτελέσει Εθνικό Πάρκο (ΕΠ) και όχι σύνθετη Περιοχή Προστασίας της Βιοποικιλότητας (σύνθετη ΠΠΒ) που προτείνει η κρινόμενη ΕΠΜ.

4. Ασυνέπειες στον καθορισμό Ζωνών Προστασίας

• Ο Χάρτης Ζωνών Σημαντικότητας Προστασίας της Εικόνας 4.3-30 του Κεφαλαίου 4 της κρινόμενης ΕΠΜ δεν λαμβάνει υπόψη του όλες τις καταγεγραμμένες θέσεις φωλιάσματος (ενεργές και εναλλακτικές φωλιές) των πολύ σημαντικών ειδών της ορνιθοπανίδας της περιοχής, όπως αυτές καταγράφονται συστηματικά στην περιοχή ούτε το ενδιαίτημα τροφοληψίας των ειδών αυτών, που στο μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται εκτός της προστατευόμενης περιοχής. Παρόλα αυτά στον χάρτη αυτόν εμφανίζονται τρεις περιοχές των καθοριζόμενων Ζωνών με Υψηλή Σημαντικότητα Προστασίας που βρίσκονται εκτός της προστατευόμενης περιοχής.
• Στον Χάρτη Ζωνών Προστασίας της Εικόνας 4.4-9β του ιδίου κεφαλαίου, η ύπαρξη αυτών των περιοχών δεν λαμβάνεται υπόψη και έτσι δεν προτείνεται περιφερειακή ζώνη προστασίας.

5. Συμπέρασμα

Η κρινόμενη ΕΠΜ είναι ελλιπής και προβληματική, αφού δεν γίνεται με αυτή καμία σοβαρή αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης οικολογικής κατάστασης στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή και αγνοούνται, άθελα ή ηθελημένα, κρίσιμες παράμετροι για την προστασία της περιοχής που η αντιμετώπισή τους παραπέμπεται σε μελλοντικό χρόνο. Η ΕΠΜ πρέπει απαραίτητα να συμπληρωθεί με μελέτες βάσης που θα επικαιροποιήσουν τα υπάρχοντα και θα παράσχουν νέα πρωτογενή δεδομένα για την ορνιθοπανίδα της περιοχής και τα ενδιαιτήματά της. Η πρόταση που καταθέτει η ΕΠΜ για την συμπλήρωση του προστατευτέου αντικειμένου με πλήθος νέων ειδών ορνιθοπανίδας (είδη με πράσινη σκίαση στον Πίνακα 2.2.3-27 του Κεφαλαίου 2 της ΕΠΜ) και η έλλειψη  σημαντικών στοιχείων σχετικά με τον πληθυσμό τους και τον βαθμό διατήρησής τους δείχνει την σοβαρότητα των ελλείψεων της ΕΠΜ.

Συνεπώς, η κρινόμενη ΕΠΜ δεν μπορεί ούτε πρέπει να χρησιμοποιηθεί, όπως επιδιώκεται, για τον καθορισμό Ζωνών Προστασίας της περιοχής  ΖΕΠ GR43200016 – Όρη Ζάκρου, αφού το είδος και το μέγεθος των ελλείψεών της είναι τέτοια που δεν επιτρέπουν να προστατευτεί με αξιόπιστο τρόπο το φυσικό περιβάλλον και η βιοποικιλότητα της περιοχής. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε για να προταθούν οι χρήσης γης  για κάθε επιμέρους ζώνη, αφού αυτές επηρεάζονται άμεσα από τις χρήσεις γης που βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με την προστατευόμενη περιοχή.

18.01.2022                                                                           Κων/νος Γιαννακόπουλος

(κάτοικος Σιτάνου Σητείας)